Abdurrahman
YILMAZ
Doç.Dr.
İnsan için güvende yaşama öncelikli konuların başında
gelmektedir. İlk yerleşimlerde, hatta henüz yerleşik hayata geçmeden önce bile
güvende olabilecek ortamın aranması birincildir. Neolitik çağdaki
yerleşimlerden, sonraki yıllarda ortaya çıkan kent devletlerine kadar
güvenlikli bir yaşama ortamının oluşturulması kültürün önemli bir işlevi olmuştur.
Avrupa Kentli Hakları Deklarasyonu’nda da belirtildiği üzere, günümüzde “mümkün
olduğunca suç, şiddet ve yasa dışı olaylardan arındırılmış bir kent” bir
kentli hakkı olarak görülmektedir.
Kentin güvenliğinin bunu etkileyen faktörlerin bir arada
değerlendirilmesine imkân veren bir endeks; bir yandan güvenliğin kentler
arasında ve o kent için zamansal boyutta nasıl değiştiğini anlamaya imkân
verebilecek, diğer yandan güvenliğe ayrılan emek ve sermayenin verimliliğinin
bir göstergesi olacaktır.
TUİK Yaşam Endeksi
Türkiye’de ilk defa TUİK tarafından 2015 yılında
hazırlanan “Yaşam Endeksi”nin bir boyutu olarak ele alınan kent güvenliği dört
değişkene dayanmaktadır: Kentteki cinayet oranı, ölümlü ve yaramalı trafik
kazası sayısı, gece yalnız yürürken kendini güvende hissedenlerin oranı ve
asayiş hizmetlerinden memnuniyet oranı (Bkz. Tablo 1). TUİK’in ilk ve maalesef
son defa hazırladığı Yaşam Endeksi oldukça önemli bir çalışmadır. Kısaca GüvEn
olarak adlandırdığım Türkiye Kentleri Güvenlik Endeksi’nin de ilham kaynağı bu
endekstir.
 |
| Tablo 1. TUİK Yaşam Endeksi’nin (2015) güvenlik alt boyutu. |
Güvenlik endeksinin
oluşturulması ve veri kaynakları
GüvEn’de kısaca; TÜİK Yaşam Endeksi’nde iki değişkenle
temsil edilen suç türleri arttırılmış (toplam 19 suç türü, Bkz. Tablo 2) ve bu
suçların yanında terör olayları da eklenmiştir. Alan çalışması için yeterli
bütçeye sahip olunamaması nedeniyle “gece yalnız yürürken kendini güvende hissetme”
ve “asayiş hizmetlerinden memnuniyet” oranları GüvEn’e yansıtılamamıştır.
 |
| Tablo 2. GüvEn’deki suç türleri. |
Endeksin suç alt
boyutunun veri kaynağı TUİK tarafından yayınlanan “suç türü ve suçun işlendiği şehire ve yıllara
göre ceza infaz kurumuna giren hükümlüler, 2011-2020” istatistikleridir.
Maalesef ne TUİK ne de Adalet İstatistikleri’nde yıla, illere ve suç türlerine göre
veriler yayınlanmaktadır. Bu zorunluluk eldeki makul tek veri olarak cezaevine
giriş istatistiklerini bırakmaktadır. Hatırlatmak gerekirse bu veri o kentte
işlenen bir suçtan dolayı cezaevine girenlerin sayısına işaret etmektedir.
Haliyle söz konusu veride suç yeri ve suç türü arasında bir ilişki mevcuttur.
Endekste bu ilişkiden hareket etmektedir.
Endeksin terör alt
boyutunun veri kaynağı ise ABD’de bir üniversite (University of Maryland) tarafından START adlı
proje kapsamında oluşturulan “Küresel Terör Veri Bankası”dır. Yine, Türkiye’de
açık kaynaklarda yıllara ve illere göre terör olaylarını içeren bir veri
bulunmamaktadır. START’daki veri ise yer yer mükerrer olaylar içermekte ve
olayın meydana geldiği yerin (köyün, mevkinin, kasabanın) hangi ilde olduğu
bilgisi bulunmamaktadır. Bu nedenle START’tan elde edilen verilerin tek tek
üzerinden giderek kontrol edilmesine ihtiyaç duyulmuştur.
Verilerin ağırlıklandırılması
ve nüfusa oran
Kontrolün
ardından elde edilen veriler bir ağırlık puanıyla çarpılmıştır. Ağırlık
puanının belirlenmesinde Türk Ceza Kanunu’nda o suça öngörülen en ağır ceza
yılı esas alınmıştır. Örneğin yaralama suçuna öngörülen en ağır ceza beş
yıldır. Haliyle endekste o ilde meydana gelen yaralama suçundan cezaevine
girenlerin sayısı beş ile çarpılmıştır. Cinayet suçu için öngörülen ömür boyu
hapis cezası; ortalama yaşam süresi olan 78’den ceza ehliyet yaşı olan 18’in
çıkarılması ile elde edilen 60 olarak belirlenmiştir. Terör verileri için; ölüm
ya da yaralama olsun olmasın her bir terör olayı 60 (cinayet) sayısı ile çarpılmıştır.
Terör nedeniyle meydana gelen her bir ölüm yine 60 ile; yaralama ise Terörle Mücadele Kanunu Md. 4-5’in
doğrultusunda yarı oranında
arttırılarak sekiz olarak uygulanmıştır.
Veriler
ağırlıklandırıldıktan sonra nüfusa göre orantılandırılmıştır (100 bine
eşitlenmiştir). Nihai olarak elde edilen verilerden en yüksek puanlı il 100
kabul edilerek diğer iller buna göre sıralanmıştır.
Yukarıda
açıklanan sistematik sonucunda sadece suç türlerine ve yıllara göre yapılan
sıralama Tablo 3’te, terör olaylarına göre yapılan sıralama Tablo 4’te ve her
iki verinin bütünleşiğinden oluşan GüvEn Tablo 5’te görülmektedir. Sıralamada
en yüksek puanı alan il en üstte yer almaktadır ve bu durum o ildeki durumun
diğerlerine göre göreceli olarak kötü olduğunu göstermektedir.
Tablolardaki sıralamaların il ve yıllar bazında ayrıca değerlendirilmesi, buna
göre çıkarımlar yapılması gerekmektedir.
 |
| Tablo 3. Suç türlerine göre sıralama |
 |
| Tablo 4. Terör olaylarına göre sıralama |
 |
| Tablo 5. GüvEn (suç+terör) sıralaması |